Nieuw licht op grachten van Nigrum Pullum

Het doel van het archeologische onderzoek in september 2023 is om een reconstructie van het milieu van een kleine tweeduizend jaar geleden te maken en om dateringen te verkrijgen. De opgravingen zijn op een hoekje van het castellum Nigrum Pullum, het grachtenstelsel op deze plek en misschien een deel van het kampdorp, de vicus. Omdat op deze plek woningen worden gebouwd, blijft er op deze locatie niets Romeins in de grond achter.

Grondsporen

Bij de opgravingen worden de grondsporen in beeld gebracht. Eerst wordt machinaal uitgegraven, daarna met de hand. Grondsporen ontstaan door de uitgegraven grachten. Deze zijn naderhand dicht geslibd of bewust gevuld. In ieder geval levert de verstoring van de grond twee millennia later een kleurverschil, en daarmee een beeld, op van hoe de grachten eruit zagen.

Milieu

In de grachten worden monsters genomen om naderhand op botanische en kleine zoölogische resten te onderzoeken. Het gaat bij botanische resten om bijvoorbeeld zaden, pitten en pollen. Belangrijk zijn ook verschillende soorten hout en dus verschillende bomen en struiken. Bij de zoölogische resten gaat het om bijvoorbeeld botjes, visgraten of kevertjes. Daarnaast is ook de samenstelling van de grond zelf interessant.

Scherven

Aan goed zichtbare Romeinse vondsten is ondertussen geen gebrek. Er zijn al stukken bouwmateriaal en scherven van onder meer potten en kruiken opgedoken. Deze vondsten worden door bewoners van Ipse de Bruggen schoongewassen. Dit gebeurt op de locatie, zodat de archeologen direct inzicht hebben in wat er is gevonden. Naderhand wordt een rapport opgemaakt en worden de vondsten in het Archeologisch Depot Zuid-Holland opgeslagen. Bijzondere vondsten worden vervolgens aan musea uitgeleend, wellicht ook aan Bezoekerscentrum De Haven bij het castellum.

Bouwfasen Nigrum Pullum

Nigrum Pullum is waarschijnlijk een klein decennium later gebouwd dan castellum Albaniana in het Alphense stadshart. Nadat keizer Claudius in het jaar 47 de rivier Rijn tot grens heeft uitgeroepen, verrijzen verschillende castella in dit nieuwe grensgebied dat tot de Nedergermaanse Limes behoort. Een andere optie is dat er geen castellum maar een wachtstation was tot de Bataafse Opstand.

Tijdens de Bataafse Opstand in 69 wordt de fortificatie door het Romeinse leger verlaten en in brand gestoken. Nadat de opstand is neergeslagen, wordt opnieuw een castellum herbouwd. De andere optie is dat het 'echte' castellum vanaf ongeveer het jaar 80 is gebouwd.

Tenslotte is de derde belangrijke bouwfase de steenbouw. Deze begint ongeveer in 180. Het castellum wordt, net als de andere Limesforten, ergens tussen 250 en 275 verlaten.

Dateringen

De verwachting van archeologen is dat duidelijk wordt wanneer welke gracht is aangelegd. Daardoor kan de datering van het eerste fort duidelijker worden. Ook hopen zij meer inzicht te krijgen in de oudste bewoning van de vicus, het kampdorp.

Voor het dateren van de sporen en vondsten wordt gebruik gemaakt van de C14 en de OSL methoden. C14 wordt ingezet op de resten van het Romeinse milieu. Koolstofdatering kan namelijk alleen op materiaal dat ooit levend was, zoals hout en zaden.

OSL (Optical Stimulated Luminescence) is een methode waarbij licht van mineralen zoals kwarts en veldspaat wordt gemeten. Met de methode wordt het moment van afzetting en begraving van sediment bepaald, of het moment van bakken van aardewerk. OSL wordt voor Nigrum Pullum toegepast op de afzettingen in de Romeinse grachten.

Archeologen

De opgraving staat onder leiding van archeoloog Wouter Groenendijk (Den Ouden Bodac) en wordt begeleid door stadsarcheoloog Janneke Noordervliet (ODHM). De sporen van de grachten zijn veelbelovend en er is veel aardewerk opgegraven. De opgraving op het terrein van Ipse de Bruggen duurt in totaal twee weken.

Ipse de Bruggen

Het Romeinse castellum Nigrum Pullum ligt op Landgoed Hooge Burch in Zwammerdam, een begeleide woonlocatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Het landgoed is een van de locaties van zorginstelling Ipse de Bruggen. Daarnaast biedt de organisatie dagbesteding, tijdelijk verblijf, behandeling, ambulante dienstverlening en er is een expertisecentrum voor kinderen, jeugd en volwassenen.

Foto boven: grondsporen in de opgravingsput
Foto onder: opgegraven en gewassen scherven
Foto helemaal onder: archeologen Janneke Noordervliet (midden) en Wouter Groenendijk (rechts)