Castellum
Een Romeins fort heet castellum. In een castellum verblijft een cohort Romeinse militairen. In de gemeente Alphen aan den Rijn liggen twee castella: Albaniana in het Alphense stadshart en Nigrum Pullum bij het dorp Zwammerdam.
De functie van een Romeins castellum lijkt op die van een moderne militaire kazerne. Net als tegenwoordig worden militairen ondergebracht in een kazerne, het castellum. En net als tegenwoordig zijn er verschillende onderdelen die horen bij de militaire functie. Er is een omheining: de grachten en omwalling. Er is een hoofdkwartier: de principia. Er zijn verblijven voor de manschappen: de barakken. Er zijn werkruimten: de fabrica.
Een Romeins castellum beheerst de omgeving, zoals ook een middeleeuws kasteel dat doet. De militaire functie van het castellum blijkt vooral uit de verdedigingswerken: het grachtenstelsel en de omwalling. De omwalling is voorzien van wachttorens en geschutstorens. Het castellum is toegankelijk via de poorten.
Een castellum is meestal geschikt om een compleet cohort in onder te brengen. Dan verblijven er ruim vijfhonderd manschappen. Er zijn ook kleinere castella voor een deel van een cohort. Nog kleiner zijn stations en wachtposten. Het kleinste is een wachttoren met een verblijf voor een half contubernium, de kleinste legereenheid van acht mannen.
In de gemeente Alphen aan den Rijn zijn twee romeinse forten gebouwd. Nigrum Pullum nabij de spoorlijn op het huidige terrein van Ipse de Bruggen in Zwammerdam. Albaniana waar tegenwoordig het Rijnplein en Theater Castellum zijn, middenin het Alphense stadshart.
