Drie keer een castellum
Castellum Albaniana wordt in 40-41 gebouwd om de Rijn te bewaken. Na de Bataafse Opstand wordt het afgebrande castellum herbouwd. Het eerste en het tweede castellum zijn van hout. Een derde castellum verrijst na 160. Dit laatste stenen castellum wordt waarschijnlijk rond 270-275 ontruimd.
Het castellum in Alphen aan den Rijn is opgegraven in het hart van het huidige centrumgebied naast de Alphense Brug over de Rijn. De oudste kerk van Alfen, tegenwoordig de Adventskerk, is zelfs naast de zuidelijke poort gebouwd op een Romeins stenen badhuis. De resten van het laatste stenen castellum zijn vanaf de achtste eeuw weggehaald en elders gebruikt. Op het overgebleven puin, tusssen Castellumstraat en het Omloopkanaal, heeft de rivier een kleilaag afgezet.
Castellum Albaniana kent drie bouwperioden:
- Vanaf de eerste bouw (40-41)
- Vanaf de Bataafse Opstand (na 70)
- Vanaf de late tweede eeuw (na 160)
Het oudste houten castellum is onder de grond verreweg het beste bewaard gebleven. Daarom kon dit deels goed worden opgegraven. In situ behouden was geen optie in verband met de geplande reconstructie van het Alphense Stadshart.
Van de tweede houtbouwfase is minder teruggevonden dan van de eerste en hetzelfde geldt voor de derde stenen fase. Er is veel minder overgebleven van de latere bouwfasen dan van de eerste, omdat het puin deels is weggehaald en deels is verstoord door latere bouwwerken. Wel is duidelijk dat het castellum in de loop der jaren is uitgebreid en weer kleiner is gemaakt. Ook de verdedigingsgordel inclusief het greppelstelsel verandert een aantal keren van vorm en omvang.
Beschrijving plattegrond ♥
Omdat het eerste houten castellum het beste is onderzocht, is hiervan een goede schematische plattegrond te maken. Overigens wijken de indelingen van het tweede en derde castellum, voor zover bekend, niet veel af van dit schema.
Het castellum is met een lange zijde langs de rivier gebouwd. Daarmee is de lange oostzijde de ‘voorkant’ van het complex en hier ligt dan ook de hoofdpoort. Direct aan de rivier ligt een lange kade voor het afmeren van grote Romeinse transportschepen en patrouillevaartuigen van het Romeinse leger.
De weg door de hoofdpoort leidt rechtstreeks naar de entree van het hoofdkwartier. Links en rechts van deze korte weg liggen elk drie manschapsbarakken. Voor het hoofdkwartier langs loopt een lange weg van de zuidelijke naar de noordelijke poort. De weg deelt het castellumterrein in tweeën.
Aan de zuidkant van het hoofdkwartier is het terrein ingericht voor werkplaatsen. Aan de noordkant ligt de commandantswoning en vlakbij de noordelijke poort ligt het horreum, de graanopslagplaats.
