Landbouw en veeteelt

Van verzamelen naar produceren is een heel lang proces. In eerste instantie gaat dit geleidelijk, maar ongeveer tienduizend jaar geleden komt de ontwikkeling van landbouw en veeteelt in een stroomversnelling. Dan worden schapen en geiten gedomesticeerd, dat wil zeggen dat het voortaan om tamme soorten gaat die actief worden gefokt op voor de mens gunstige eigenschappen.

Dat er nu vlees en melk in grotere hoeveelheden altijd beschikbaar is, is een groot goed. Maar er is ook een donkere kant. Door de domesticatie ontstaan ziekten bij mensen die voorheen niet algemeen voorkwamen.

Boerderijen

Het duurt dan nog een kleine vijfduizend jaar voordat boerderijen in heel Europa en Azië normaal zijn. De boeren maken tegen die tijd gebruik van verschillende geavanceerde technieken. Er zijn ploegen om het land te bewerken en zo de grond te verbeteren. Er zijn irrigatietechnieken, onder meer door gebruik van een waterwiel, zodat de gewassen genoeg water krijgen.

Kweken en fokken

Er zijn inmiddels verschillende graansoorten gekweekt die een behoorlijke opbrengst opleveren. Ook komen er gedomesticeerde varkens, runderen en kippen die een bijdrage leveren aan het dieet van de meeste mensen.

Granen en dieren worden geteeld en gefokt tot ‘verbeterde’ versies van de wilde soorten. Voor granen gaat het vooral om een grotere korrel. Voor dieren geldt dat bijvoorbeeld kleinere runderen gemakkelijker te hanteren zijn. Maar het kan ook gaan om meer vlees of zuivel.

Olijfolie en wijn

De Grieken hebben honderden jaren voor het begin van de jaartelling al verschillende andere producten ontwikkeld. Zij eten gevarieerd. Zo zijn er kaas, fruit en granen of brood als ontbijt en is er een gevarieerde avondmaaltijd. Dit is de hoofdmaaltijd van de dag. Er komen groenten en vis of vlees op tafel, bereid met olijfolie. En er is wijn. Hiervoor is de piepkleine wilde druif gekweekt tot wijndruif.

Massaproductie

De Romeinen maken nog een grote stap: naar massaproductie. Zo wordt bijvoorbeeld Egypte gebruikt als graanschuur voor de rest van het Rijk. Dat betekent dat er naast productie en verkoop op een markt, ook massaal grote hoeveelheden worden verkocht en vervoerd door Europa en Noord-Afrika. Dan zijn er niet langer kleine zelfvoorzienende en zelfstandige boerderijen, maar ontstaan grote productiebedrijven waarbij het monopolie in handen is van een paar grote Romeinse families.

Er kan zo een heel volk goed worden gevoed. Maar ook nu is er een donkere kant. Er zijn veel arbeiders nodig en waar voorheen vrije kleine boeren een behoorlijke boterham verdienden, zijn het nu slaven die deze arbeid verrichten. Pas in de negentiende eeuw zullen slaven worden vervangen door machines.