Grensfort of geen grensfort?
Langs de Nedergermaanse Limes ligt een lange rij grensforten. Nigrum Pullum in Zwammerdam is er een van. Albaniana in het stadshart van Alphen aan den Rijn is dat ook, maar dit castellum is in eerste instantie niet als grensfort gebouwd.
Net als het Valkenburgse castellum en castrum, Praetorium Agrippinae, is het Alphense castellum Albaniana door het Romeinse leger in opdracht van keizer Caligula gesticht. Zowel Valkenburg als Alphen aan den Rijn wordt rond het jaar 40 gebouwd. De castella liggen in ‘the middle of nowhere’ op de route tussen het hoger gelegen binnenland en de kust.
De castella hebben als functie de rivier de Rijn te bewaken. Daarbij gaat het vooral om het zorgen voor de veiligheid van de schepen die door de Rijndelta varen. Veiligheid in de zin van ‘veilig over het water’. Daarom is het waarschijnlijk dat er wachttorens liggen tussen de ver uit elkaar liggende castella, vooral bij de onoverzichtelijke bochten en de mondingen van zijriviertjes.
Het castrum, een legioensfort, is de verzamelplaats voor het Romeinse leger dat zich voorbereid op de oversteek naar Britannia en heeft een andere functie dan de castella.
De ‘echte’ grens ligt in de jaren ’40 een heel stuk noordelijker. Sterker nog, generaal Corbulo is druk bezig om het noordwesten van het Romeinse Rijk uit te breiden naar de rivier de Elbe en daar de grens te markeren. In het jaar 47 krijgt de generaal van keizer Claudius echter orders om de grens langs de rivier de Rijn te trekken. Daarna pas worden castella, zoals dat in Zwammerdam, langs de rivier gebouwd om de grens te bewaken.
