Waar de Romeinse Rijn nog steeds dezelfde route volgt

Als het Romeinse leger grote forten gaat bouwen langs de Romeinse Rijngrens, liggen deze allemaal pal aan de rivier met voor de deur een lange kade met een aanlegsteiger die geschikt is voor grote transportschepen. Archeologen die tweeduizend jaar later deze Romeinse castella opgraven, merken echter dat alle castella ver van de rivieroever af liggen.

Alle castella?
Nou nee, er is één castellum dat diep in de grond nog altijd direct aan de rivier ligt. Dat castellum is Albaniana in Alphen-Stad. De ligging van de rivier is in de loop der jaren overal sterk verandert, maar hier stroomt de Oude Rijn nog steeds in dezelfde bedding.

Nedergermaanse Limes

Sinds het bevel van keizer Claudius in het jaar 47 is de Oude Rijn de noordwestelijke grens van het Romeinse Rijk. Het grensgebied wordt pas later bekend als Nedergermaanse Limes.

De grensrivier wordt aan de zuidkant voorzien van grensbewaking in de vorm van fortificaties: een linie met castella, wachtstations en wachttorens. Castellum Albaniana is daar een van. De noordelijke oevers worden gebruikt door het leger en deze mogen niet worden bewoond door de boeren die hier voorheen hun bedrijf, en hun thuis, hadden.

Veertien kilometer grens

Binnen de huidige Alphense gemeentegrenzen ligt veertien kilometer van deze Romeinse grens. Dat is het langste stukje Limes van het hele Nedergermaanse gebied. De veertien kilometer grensrivier is echter onherkenbaar veranderd sinds de Romeinse tijd.

Vroegâh

Het Romeinse fort in Zwammerdam, castellum Nigrum Pullum, ligt allang niet meer langs de Rijn. Het Oog van Koudekerk is een schamel overblijfsel van twee grote elkaar kruisende hoofdstromen van de Rijn. Maar in Alphen-Stad stroomt de rivier nog steeds alsof er geen tweeduizend jaar is verstreken sinds de Romeinen zich hier vestigden.

Natuurlijke rivier

Is er dan niks veranderd?

Jawel, de rivier ziet er heel anders uit dan in de Romeinse tijd. Het water stroomde toen namelijk vrij door de natuurlijke bedding. De Rijn is in de Romeinse tijd een brede watervlakte die meandert door het landschap. Hoog water maakt de rivier meteen nog een stuk breder. En grote verwoestende overstromingen komen zo af en toe voor, inclusief doorbraakgeulen door de oeverwallen.

Kanalisering

In de loop der eeuwen hebben mensen de rivieren bedwongen. Langs de Rijn zijn dijken gebouwd zodat de bewoners droge huizen hebben. De kades zijn sterk en houden de rivier in bedwang, zodat het water netjes door een ‘kanaal’ stroomt. Het water heeft veel minder ruimte dan voorheen, zodat de rivier soms maar een kwart van haar natuurlijke breedte heeft.

Z-bocht

Nog steeds echter, volgt de Oude Rijn tussen de Gouwe en het Oog van Koudekerk haar ooit natuurlijke loop. De grote Z-bocht, bij de Gouwe een afslag naar het noorden en voorbij het centrumgebied terug richting westen, is heel kenmerkend voor het huidige Alphen aan den Rijn op googlemaps. Maar, dat was deze grote opvallende bocht ook al in de Romeinse tijd.

Op de foto: de Oude Rijn naast Theater Castellum op dezelfde plek als de rivier ook in de Romeinse tijd langs het Romeinse castellum stroomt.

Dit artikel is eerder verschenen op Alphens.nl.