Het terrein is er woest. Het klimaat ruw. Het leven en landschap somber.

Welkom in Romeins Alphen!

Ruim duizend jaar Romeins Rijk

Ruim duizend jaar Romeins Rijk

25 oktober 2021

Het Romeinse Rijk heeft ruim duizend jaar bestaan. Het groeit in deze lange periode uit van een kleine stadsstaat naar een wereldrijk en van een koninkrijk naar een republiek en vervolgens naar een keizerrijk. Het prille begin van het Romeinse Rijk is in nevelen gehuld, er is nog geen geschiedschrijving. Ook het einde van het Rijk is niet erg duidelijk.

Geschiedenis is een ingewikkeld vak. Bijna niets staat zonder meer vast. Vooral als er enkel mondelinge verhalen bestaan en geschreven teksten zeldzaam zijn. De geschiedenis van het Romeinse Rijk is in de beginperiode vooral mythisch en tijdens de eindperiode chaotisch en onduidelijk.

Remus en Romulus

Er is een sage over het ontstaan van de stadstaat in het jaar 753 voor het begin van onze jaartelling. Remus en Romulus, de tweelingzoons van een Vestaalse maagd en de god Mars, werden door een wolvin gezoogd en door een schaapherder opgevoed. Zij stichten de stad Rome. Helaas krijgen de broers ruzie over wie de koning zal worden. Het meningsverschil eindigt met de dood van Remus.

Stadstaat

Uit archeologisch onderzoek blijkt dat de Palatijnse heuvel al langer wordt bewoond, zeker wel 300 jaar. In de tijd dat de sage van Remus en Romulus speelt, is er al een verdedigingswal rond alle zeven heuvels.
Rome ontwikkelt zich later onder invloed van de Etrusken tot een echte stad.

Koninkrijk

Een paar honderd jaar wordt Rome geregeerd door koningen. Het blijft een kleine staat bestaande uit een paar nederzettingen. Rome vecht vooral minioorlogen uit met buursteden. Pas na de stichting van de Republiek groeit Rome uit tot een groot wereldrijk met als middelpunt de Middellandse Zee.

Republiek

De Republiek begint na de dood van de ‘slechte’ koning Tarquinius met de verkiezing van consuls en eindigt met de eerste keizer Octavianus, beter bekend als Augustus. Tijdens de vijf eeuwen Republiek is menige grote oorlog uitgevochten en het Rijk groeit. Er is oorlog op het Italische schiereiland, onder meer tegen de Grieken die in het zuiden wonen. Er zijn oorlogen om het Midden-Oosten bijvoorbeeld tegen de Syriërs. Er zijn oorlogen met Noord-Afrikaanse rijken, zoals het Carthago van Hannibal. En er zijn Europese oorlogen tegen de Galliërs en Germanen.

Julius Caesar

Tegen het einde van de Republiek verovert generaal Julius Caesar grote delen van Gallië inclusief de Rijndelta. Dat stuit bij de bewoners op veel verzet. Sommige stammen worden uitgemoord en hun gebieden worden vervolgens bewoond door andere stammen. De Bataven, afkomstig uit Midden-Duitsland, trekken in deze periode als bevriende stam naar hun nieuwe gebied. Zij gaan tussen Maas en Waal wonen. Pas veel later worden Cananefaten genoemd als bewoners van de (Nederlandse) kuststreek.

De Limesgrens

Keizer Augustus, die regeert tot het jaar 14, wil de Germaanse gebieden inlijven. Vandaar het ontstaan van onder meer de legioensstad Nijmegen, versterkingen langs de kust en kampementen in het Friese land. Na het enorme Romeinse verlies tijdens de Slag om het Teutoburgerwoud in het jaar 9 wordt het noorden van Germania als verloren gezien.

De Romeinen stellen hun grenzen vervolgens vast op het deltagebied van de Rijn. Het duurt nog tot het jaar 47 voordat de Romeinse grens, later bekend als de Limes, in het noordwesten van het Romeinse Rijk definitief langs de Oude Rijn wordt gelegd.

Grootste omvang

Ondanks de tegenslag in Germania breidt het Romeinse Rijk in de eerste eeuw nog fors uit. Ingelijfd worden bijvoorbeeld het Donaugebied, Egypte, Noord-Spanje, Britannia, Klein-Azië, Mesopotamië en westelijk Noord-Afrika. In het jaar 117 is onder keizer Trajanus de grootste omvang bereikt van het Romeinse Rijk.

Germania Inferior

Nederland bestaat uiteraard helemaal nog niet. En België, Duitsland, Frankrijk en Engeland, om maar een paar moderne landen te noemen, ook niet. De Rijndelta, met de Limesforten langs deze rivier, ligt in de provincie Germania Inferior. Deze provincie omvat de Rijndelta ongeveer van Bonn tot aan de Noordzee. De Romeinse overheersing eindigt hier rond het jaar 270 als het Romeinse leger zich definitief uit de regio terugtrekt.

Administratie en belastingen

De geschiedenis van het Romeinse Rijk is er een van uitbreiding op uitbreiding. Het Rijk wordt steeds groter. Dat vergt veel van het bestuursapparaat, de Romeinse ambtenaren. Zij hebben een keurig fijnmazig systeem voor administratie en belastingheffing bedacht dat lange tijd heel goed werkt.

Het einde van een Rijk

Desondanks kun je zeggen dat het Romeinse Rijk in de vijfde eeuw aan haar succes ten onder gaat. Hoe groter het Rijk wordt, des te vaker zijn er burgeroorlogen en andere politieke crises. En: des te meer grenzen moeten er verdedigd worden. Dat lukt uiteindelijk niet ondanks het opgeven van verschillende gebieden en de splitsing in west en oost in het jaar 395.

De grenzen blijven onder druk staan, met als eindresultaat de overname van het westen met als hoofdstad Rome door de Germanen. Het oosten met als hoofdstad Constantinopel wordt steeds Griekser en ontwikkelt zich tot het Byzantijnse Rijk.

In 476 wordt de laatste Romeinse keizer afgezet en bestaat het Romeinse Rijk officieel niet meer.

Tijdpad

01 Ruim duizend jaar Romeins Rijk tijdpad.jpg

Koningstijd

Van 753 tot 509 voor het begin van de jaartelling

1000

eerste archeologische bewijzen voor de stad Rome

753

mythische stichting van de stadstaat Rome door Remus en Romulus

830-630

archeologisch aangetoonde bewoning op drie van de zeven heuvels van Rome met een verdedigingswal

vanaf 700

grote invloed van de meer beschaafde Etrusken

 

uitbreiding van de stad naar alle zeven heuvels van Rome en samenvoegen tot één stadstaat

 

 

Republiek

Van 509 tot 27 voor het begin van de jaartelling

509

begin van de Republiek na het verdrijven van de laatste koning Tarquinius

rond 400

Inlijven van Latinum en het Etruskische gebied voltooid

500-27

uitbreiding van stadstaat naar Romeins Rijk door het voeren van veel oorlogen, onder andere Italische, Punische, Macedonische, Gallische en vervolgens burgeroorlogen

 

 

Keizerrijk

Van 27 voor tot 476 na het begin van de jaartelling

27

Octavianus wordt Augustus, de eerste keizer

0

begin van de jaartelling

41

de Rijn wordt ingericht als transportader tussen het Europese vasteland en Britannia

47

de Rijn wordt definitief aangewezen als Romeinse grens

de Nedergermaanse Limes ontstaan

69

Bataafse Opstand in het Vierkeizerjaar

117

de grootste omvang van het Romeinse Rijk is bereikt

235-284

politieke onrust en burgeroorlogen

rond 270

het Romeinse leger trekt zich terug uit Germania Inferior en verlaat de Limesgrens

4e eeuw

aan het begin van de vierde eeuw herstelt Constantijn de Grote de orde

in de loop van de vierde eeuw beginnen de Grote Volksverhuizingen

aan het eind van de eeuw vestigen de Visigoten zich in het Romeinse Rijk

395

definitieve splitsing in West-Romeins Rijk en Oost-Romeins Rijk

410

de Visigoten plunderen Rome

455

de Vandalen plunderen Rome

476

de laatste Romeinse keizer wordt afgezet

de Germaanse huurling Odoaker roept zichzelf uit tot koning

 

Meer weten?

Het Klokhuis, aflevering De Romeinse Limes Schooltv

Mary Beard’s Ultimate Rome: Empire without Limit
Complete BBC-documentaires.

Episode 1

Episode 2

Episode 3 

Episode 4