Romeinse keizers langs de Nedergermaanse Limes

Of er ooit een keizer voet aan wal heeft gezet in de Romeinse Limescastella is niet bekend. Wel is duidelijk dat de rivier Rijn voor de deur een belangrijke transportroute is en dat er in ieder geval een flink aantal keizers langs gevaren is. Dat komt omdat de grote grensrivieren, zoals Rijn en Donau, worden gebruikt voor keizerlijke inspectietochten. En, het is de route naar de rijke en belangrijke provincie Britannia.

Van sommige keizers weten we dat zij via de Rijnroute naar Britannia zijn gevaren. Van andere wordt gedacht dat zij de Limeslinie ook echt hebben bezocht. Daarnaast zijn er keizers die zich hebben bemoeid met de gang van zaken in ‘ons’ grensgebied langs de Nedergermaanse Limes.

Julius Caesar

Hoewel Caesar geen keizer was, is hij wel de eerste Romeinse politieke en militaire machthebber die zich in het noordwesten van het Romeinse Rijk vertoont. Hij gaat naar Britannia en legt daar politieke en handelscontacten. Hij verovert Gallia Belgica, inclusief de later ingestelde provincies Germania Superior en Germania Inferior, en hij maakt de Rijn tot grens van het Rijk.

Hoewel Caesar zeker de Rijn heeft gezien, is het niet waarschijnlijk dat dit in het deltagebied was. Zijn legioenen opereerden zuidelijker tijdens de Gallische Oorlogen van 58 tot 50 voor het begin van de jaartelling.

Caligula

Keizer Gaius, beter bekend als Caligula, regeert van 37 tot 41. Hij bedenkt het plan om Britannia te veroveren en in te lijven in het Romeinse Rijk. In het jaar 39 reist hij met een leger naar het noordwesten. Ook worden in Valkenburg en in Alphen aan den Rijn castella gebouwd om de rivier Rijn te bewaken. Praetorium Agrippinae (Valkenburg) wordt gebouwd vanaf 39-40. Albaniana (Alphen aan den Rijn) wordt gebouwd vanaf 40-41.

Er zijn in deze twee oudste Limescastella relatief veel vondsten opgegraven uit de regeringsperiode van keizer Caligula. In Albaniana gaat het om een groot deel van de gevonden munten. In Praetorium Agrippinae gaat het om verschillende vondsten. In Lugdunum (Katwijk) is een duig van een wijnvat met het persoonlijke stempel van de keizer gevonden. Daarom is het waarschijnlijk dat de keizer de Rijn heeft bevaren toen hij Britannia wilde veroveren. Misschien heeft hij tijdens, of voorafgaand aan, deze tocht de bouw van Albaniana en Praetorium Agrippinae bevolen.

Claudius

Tiberius Claudius Drusus is de opvolger van zijn neef Caligula. Hij regeert van 41 tot 54. Claudius pakt de plannen van zijn voorganger om Britannia te veroveren op, en met succes. In het jaar 47 bepaalt Claudius dat de Rijn voortaan de grens van het Romeinse Rijk is. De castella Matilo (Leiden-Roomburg) en Nigrum Pullum (Zwammerdam) worden onder zijn bewind aan de Rijnlinie toegevoegd. Bij Bodegraven wordt een tentenkamp neergezet, dat rond het jaar 61 wordt vervangen door een houten castellum.

Claudius maakt de oversteek naar Britannia met zijn legioenen via de Rijn in het jaar 43. Na deze verovering wordt in eerste instantie de inlijving van Germania voortgezet. In de streken waar de Frisii en Chauken wonen, lijkt dit te lukken. Maar in het jaar 47 besluit Claudius dat de Rijn de definitieve grens is in het noordwesten. Langs deze linie ontstaat de Nedergermaanse Limes.

Vespasianus

Titus Flavius Vespasianus regeert van 69 tot 79. Hij is de keizer die uiteindelijk zegeviert in het Vierkeizerjaar. Hij stelt vervolgens in het hele Rijk orde op zaken en de komende tien jaar heerst er vrede. De Limesforten overleven het Vierkeizerjaar echter niet.

Tijdens de Bataafse Opstand, een van de grote ‘rellen’ in het Vierkeizerjaar, worden de houten castella in brand gestoken. De opstand begint in Katwijk en vervolgens wordt de Limeslinie door de opstandelingen gevolgd. De Romeinse troepen slaan, weliswaar geordend, op de vlucht en steken hun eigen castella in brand. Als de rust is wedergekeerd, bouwen de Romeinen hun castella weer op en in ieder geval Albaniana krijgt dan een eigen garnizoen.

Trajanus

Marcus Ulpius Traianus is keizer van 98 tot 117. Onder de senatoren is Trajanus populair, dit in tegenstelling tot veel van zijn voorgangers. De keizer zet zijn militaire successen als legeraanvoerder gewoon voort als hij keizer wordt. Het Romeinse Rijk groeit met onder meer delen van het Midden-Oosten, Azië, Dacië en het Parthische Rijk.

Langs de Rijn laat Trajanus de Limesweg aanleggen. Tijdens zijn inspectietocht over de rivier langs de castella besluit de nieuwe keizer namelijk dat er een weg moet komen tussen de legionairsplaats Nijmegen en de kust.

Hadrianus

Publius Aelius Traianus Hadrianus Augustus regeert van 117 tot 138. Hij maakt carrière zowel in het leger als in de magistratuur. In tegenstelling tot zijn voorgangers reist Hadrianus voortdurend door het Romeinse Rijk. Hij regeert niet vanuit de hoofdstad Rome. De naam van deze keizer is verbonden aan de Britse Muur van Hadrianus.

Tijdens een van deze reizen, in 121-122, vaart de keizer over de Rijn langs de Limesgrens. Hij besluit dat de Limesweg aanzienlijk verbeterd moet worden. In 124-125 wordt dan ook een geheel nieuwe straatweg aangelegd. Het is deze weg die nog altijd onder het maaiveld aanwezig is en bij veel bouwprojecten en archeologische opgravingen wordt aangetroffen.

Septimius Severus

Lucius Septimius Severus is keizer van 193 tot 211. Severus grijpt in 193 de macht. Hij maakt een einde aan een jaar met maar liefst vijf keizers. Pas in 197 verslaat Severus zijn laatste tegenstander. Vervolgens wil hij het Romeinse Rijk aan de grenzen in Afrika, het Midden-Oosten en Britannia uitbreiden.

Rond het jaar 208 vaart keizer Septimius Severus over de Rijn naar Britannia. Hij passeert hier de Limesforten. Zeker castellum Albaniana is in slechte staat. De keizer geeft opdracht voor de renovatie van de stenen verdedigingswerken.

Meer over deze Romeinse keizers

Een artikel over legeraanvoerder Julius Caesar staat  hier

Een artikel over keizer Caligula staat  hier

Een artikel over keizer Claudius staat  hier

Een artikel over keizer Vespasianus staat  hier

Een artikel over keizer Trajanus staat  hier

Een artikel over keizer Hadrianus staat  hier

Een artikel over keizer Septimius Severus staat  hier

Foto: afgietsel op een stoeptegel op het Alphense Rijnplein van een munt van keizer Claudius gevonden in Albaniana