Het terrein is er woest. Het klimaat ruw. Het leven en landschap somber.

Welkom in Romeins Alphen!

Romeinen in de westelijke Rijndelta

Romeinen in de westelijke Rijndelta

11 april 2022

In de westelijke Rijndelta tussen de Rhenus (Rijn) en de Patabus (Maas-Waal) lopen twee wegen vanuit het binnenland naar de kust. De weg langs de Rijn is de Limesweg vanaf Nijmegen en de weg langs de Maas gaat eveneens die kant op. Het keerpunt is Lugdunum (Katwijk). In de Romeinse periode is echter het vervoer over water belangrijker.

Over het Katwijkse castellum is weinig bekend. De Romeinse militaire versterking is in zee is verdwenen door het opschuiven van de kustlijn. Het is het meest westelijk gelegen castellum langs de Rijngrens. Noch over de locatie noch over het soort versterking is veel te zeggen. Waarschijnlijk is er sprake van een haven, een militaire versterking, misschien een vicus en mogelijk een vuurtoren.

Kennelijk was Lugdunum wel een belangrijke Romeinse locatie. Hiervandaan is een oversteek mogelijk naar de Britse kust, kan per schip worden afgezakt naar het Helinium, de brede monding van de Maas, én komen vanaf het einde van de eerste eeuw twee wegen bij elkaar die elk naar Nijmegen leiden of dienst doen als keerpunt.

Praetorium Agrippina

Het volgende castellum is duidelijker. Praetorium Agrippina (Valkenburg) is in eerste instantie vergelijkbaar met de meer landinwaarts gelegen castella, vooral met Albaniana (Alphen aan den Rijn). Beide forten zijn gelijktijdig, rond het jaar 40, op ongeveer dezelfde manier gebouwd.

Bij Valkenburg is echter meer aangetroffen uit een latere Romeinse periode. Het castellum heeft dan twee kampdorpen plus een grote boerennederzetting. Deze laatste (Weerdkamp) bestaat uit acht hoeven en een tempel. Normaal gesproken zijn er een of twee hoeven op het platteland. 

Nog niet zolang geleden (2020) is op de voormalige locatie van vliegveld Valkenburg een vroeg castrum, een grote kazerne voor een compleet legioen, gevonden. Op basis van de opgravingen lijkt het erop dat het om een grote militaire versterking gaat van circa 400 x 400 meter. Omdat uit de nieuwe opgravingen duidelijk blijkt dat het om een enorm bebouwd terrein gaat, moeten de resultuaten van oudere opgravingen direct langs de Rijn opnieuw worden onderzocht en geïnterpreteerd. Vermoedelijk is het de verzamelplaats voor het leger van Caligula met als doel om Britannia te veroveren.

Matilo

Matilo (Leiden-Roomburg) is vermoedelijk vanaf het jaar 47 gebouwd. Dit is het jaar dat de Oude Rijn tot Limesgrens is benoemd. Rond het jaar 50 besluit de regionale opperbevelhebber Corbulo dat er vanaf Matilo een kanaal naar de Maas moet komen. Het Kanaal van Corbulo zorgt dat rivierschepen niet langs de kust, waar Chaukische piraten huishouden, hoeven te varen als zij naar het Helinium willen. Het castellum is iets kleiner dan Praetorim Agrippina en Albaniana.

Forum Hadriani

Halverwege het Kanaal van Corbulo wordt naderhand een Romeinse handelspost gevestigd, mogelijk bij de plek waar de stroomgebieden van de Rijn en de Maas 'op elkaar botsen'. Als de provincie Germania Inferior wordt opgericht in het jaar 89, wordt dit het meest noordelijk gelegen Romeinse bestuurscentrum op het continent. In 122 komt keizer Hadrianus op bezoek. Daarna is de civitas heringericht als volledig Romeinse stad. De naam verandert in Forum Hadriani.