Het terrein is er woest. Het klimaat ruw. Het leven en landschap somber.

Welkom in Romeins Alphen!

Opnieuw gebruikte stenen

Opnieuw gebruikte stenen

01 januari 2022

Nadat de Romeinse overheersers ergens in de tweede helft van de derde eeuw de Limesgrens in de Rijndelta verlaten, ligt ook castellum Albaniana er verlaten bij. Pas vanaf de achtste eeuw wordt het stenen fort ontmanteld. Maar ook later nog worden stenen hergebruikt voor de Alphense Adventskerk die bovenop de Romeinse thermen is gebouwd.

Wanneer de eerste christelijke kerk naast de ruïnes van het Romeinse castellum wordt gebouwd is onbekend. Omdat de kerk telkens wordt herbouwd op dezelfde locatie is een bouwhistorisch en archeologisch onderzoek lastig zo niet onmogelijk.

De locatie van de kerk is dezelfde als die van de Romeinse stenen badhuis, de thermen. Elders komt dit ook voor. Het gaat dan vaak om hele vroege kerken. Of dat in Alphen aan den Rijn zo is, is niet bekend.

Nieuwe Kerk

De Adventskerk (foto) is de laatste kerk die op de hoek van de Julianastraat en de Castellumstraat is gebouwd. Deze hervormde kerk vervangt de oudere Nieuwe Kerk uit 1624 die in 1920 is afgebrand. De Nieuwe Kerk op haar beurt vervangt de oudere gotische dorpskerk uit de vijftiende eeuw die in 1619 is afgebrand. Dit kerkgebouw veranderde na 1582 van een rooms-katholieke naar een protestantse kerk. Voor de gotische kerk stond er een nog oudere romaanse kerk.

Stichting

De eerste keer dat een Alphense kerk wordt genoemd is in de negende of tiende eeuw in een goederenlijst van de Utrechtse Sint Maartenskerk. De naam van de bezittingen is Alfna. Omdat dit dan al een erg oude naam is, bestaat de optie dat er al heel vroeg een kerk is gesticht. De kerk is aan Bonifatius gewijd die in de achtste eeuw vanuit het Frankische Rijk in Friesland als zendeling aan het werk was. Alfna ligt aan de rand van het gebied waar de zendeling zijn werk deed.

Oudste kerken

Een kerk uit de tiende eeuw of eerder is per definitie een erg vroege kerk. In deze periode is in Friesland en Holland het christendom niet erg verspreid onder de plattelandsbevolking. Er zijn wel christelijke centra rond of vanuit de belangrijke kloosters zoals Egmond en vanuit de grafelijke kringen. De Alphense kerk behoort in ieder geval tot de circa honderd oudste stenen kerken in het graafschap Holland.

Twistappel

In 1273 eeuw wordt de Alphense kerk genoemd in juridische stukken. Graaf Floris V ruilt het patronaatschap van de kerk van Alphen om voor die van de kerk van Monster. Het gaat er daarbij om dat het Utrechtse bisdom geen kerkelijke zeggenschap heeft in de grafelijke Haagse bezittingen.

De tijdens de archeologische opgravingen in 1998-1999 aangetroffen kloostermoppen in de kerkhofmuur bevestigen dat er in die periode een Romaanse kerk staat.  

Romeinse steen ♥

De twaalf tufstenen sarcofagen, gevonden op de locatie van het kerkhof, wijzen eveneens op een romaanse kerk. Deze sarcofagen zijn gemaakt van hergebruikt tufsteen uit de Romeinse vestingmuur of het poortgebouw. Door de sporen van mortel is duidelijk dat ze een deksel hadden. Er is buiten het terrein van het kerkhof een rood zandstenen deksel gevonden. Dit soort sarcofagen wordt vaker aangetroffen in romaanse kerken.