Het eerste Albaniana
Van het eerste castellum Albaniana is veel opgegraven. Vooral omdat het hout, waar dit Romeinse fort van is gebouwd, goed bewaard is gebleven in de natte grond. Er is dan ook een goede tijdlijn, datering en reconstructie gemaakt van dit castellum.
Castellum Albaniana is door het Romeinse leger gebouwd langs de rivier de Oude Rijn, precies waar aan de overkant de Kromme Aar haar monding heeft. De Romeinen werken vanaf het jaar 40-41 aan het eerste houten castellum. Zij beginnen het jaar daarop aan de eerste kade waar schepen af kunnen meren. Dit castellum blijft tot 69 staan. Dan brandt het tijdens de Bataafse Opstand af. Vanaf het jaar 70 wordt een nieuw eveneens houten castellum gebouwd.
Reconstructies
Omdat er relatief veel van het oudste castellum is opgegraven, is een reconstructie goed te maken. De reconstructie laat zien dat het om een typisch grensfort aan een belangrijke rivier gaat. De ‘voorkant’, een lange zijde met de hoofdpoort, is naar de rivier aan de oostkant gekeerd. Het castellum heeft de vorm van een paralellogram en is ongeveer 120 bij 80 meter groot.
Ook van het tweede houten castellum is een reconstructie gemaakt. Het tweede fort is 10 tot 12 meter langer aan de noordkant en ligt hier dichter bij de stroomgeul of veenrivier landinwaarts.
Hoofdkwartier
Vanaf de hoofdpoort aan de rivier gaat de hoofdweg rechtstreeks het castellum in naar de principia, het bestuurlijke hoofdkwartier. Voor de principia loopt een lange weg van het zuiden naar het noorden die het castellum in tweeën deelt. Vanaf het einde van de eerste eeuw sluit deze weg aan op de Limesweg. Deze weg loopt parallel aan de Rijn.
Bedrijfsgebouwen
Op de westelijke helft van het castellumterrein staan ‘bedrijfsgebouwen’. Hier staat naast de principia de commandantswoning, het praetorium. Vlakbij de noordelijke poort staat een grote graanopslag, een horreum. Vlakbij de zuidelijke poort staat een complex van industriële gebouwen, de fabrica. Hier worden reparaties verricht en hier worden de nodige spullen voor het castellum en het garnizoen gemaakt.
Onderkomens
De oostelijke helft van het castellum, het dichtst bij de rivier, is ingericht als verblijf voor de manschappen. Hier zijn de barakken met onderkomens voor de soldaten en de officierswoningen.
Latrina en vaandelheiligdom
Belangrijk voor de dagelijkse gang van zaken zijn de verschillende waterputten en openbare latrina’s, de toiletgebouwen. De officieren hebben trouwens bij hun woning een eigen latrina.
Belangrijk voor het moreel in het Romeinse leger zijn de regalia: het vaandel en de cohortstandaard. Deze worden bewaard in het vaandelheiligdom in een grote nis in de basilica van het hoofdkwartier.
Badhuis
Het is gebruikelijk dat naast een van de poorten van het castellum een badhuis staat. Het badhuis van Albaniana staat naast de zuidelijke poort aan de Limesweg. Het is in de tweede eeuw van steen gebouwd, getuige de opgegraven noordelijke gevel. Een ouder badhuis is niet gevonden. Zeer waarschijnlijk was dit er wel, mogelijk in leembouw, maar liggen de resten onder de huidige Adventskerk.
Lees meer
Tijdlijn castellum Albaniana
Oude Rijn in de Romeinse tijd
Albaniana op de Romeinse kaart
Maquette castellum
Reconstructie castellum
Principia (hoofdkwartier)
Praetorium (commandantswoning)
Horreum (graanopslag)
Fabrica (werkplaatsen)
Latrina (toiletten)
Op de foto het gipsen model voor de geplande bronzen maquette van castellum het tweede Albaniana vanaf ‘de rivier’ gezien. Het verschil tussen het eerste (40/41) en het tweede (70) castellum zit vooral in de maat en in het gebruik van verschillende bouwconstructies, de plattegrond is vergelijkbaar.
