Het bronzen castellum op het Rijnplein
Op het Alphense Rijnplein staat sinds kort een maquette in brons van het eerste castellum Albaniana. De maquette is een reconstructie door archeoloog Julia Chorus. Het bronzen model is gemaakt door kunstenaar en restaurateur Marc van der Aa. De maquette geeft een goed beeld van het eerste Romeinse castellum in Alphen aan den Rijn.
De maquette is een idee van stadsgids Ton Dalman. Het heeft enige jaren geduurd voordat de gemeente de bronzen maquette ook daadwerkelijk kon realiseren. Nu het eenmaal zover is, zijn het zeker de wethouders van cultuur Anouk Noordermeer, toerisme & recreatie Relus Breeuwsma en economie Gerard van As die erg blij zijn dat het is gelukt. Ook het hele Alphense erfgoedveld is ervan overtuigd dat de maquette weer een stapje dichterbij is bij het verbeteren van de uitstraling van Alphen aan den Rijn als belangrijke Romeinse gemeente.
Het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn begint in de winter van 40-41 als de eerste bomen worden gekapt om het eerste castellum Albaniana te bouwen. Het is dit castellum dat in brons is vereeuwigd. Vanuit het houten fort wordt de rivier bewaakt tot de Bataafse Opstand hier een einde aan maakt. Het castellum wordt in 69 in brand gestoken.
De bouw van het eerste castellum
Het Romeinse Albaniana is vanaf de winter van 40-41 gebouwd. Deze datering komt uit onderzoek van het hout in een fundering van de wal. De gebouwen zijn hout-leembouw. De muren zijn een combinatie van zoden in een liggende paalconstructie en een ‘opzetstuk’ van houten planken. Er zijn grote houten poorten in alle zijden plus houten torens op de hoeken en in de lange zijden van de omwalling.
Lang aan gewerkt
Aan de maquette is lang gewerkt. Eerst is een reconstructie gemaakt door Julia Chorus, die tussen 1998 en 2002 als archeoloog heeft meegewerkt aan de opgravingen van het castellum. Zij heeft een proefschrift geschreven over de Limes-castella in West-Nederland. Vervolgens is het castellum door kunstenaar en restaurateur Marc van de Aa als model opgebouwd. Daarna was het wachten op de bronsgieterij. Sinds eind oktober staat het bronzen castellum te stralen op het Rijnplein, vooral als de zon schijnt.
De reconstructie
De bronzen maquette laat zien dat het castellum in de Romeinse tijd met een lange kant langs de rivier Rijn staat. Hier zijn steigers, een kade en een weg naar de hoofdpoort van Albaniana. Aan het einde van deze toegangsweg staat het hoofdkwartier, de principia, van het castellum.
Direct achter de omwalling met poorten en torens staan aan de rivierzijde de zes lange barakken van de soldaten. Aan de landkant van de weg die het castellum in tweeën deelt, staan naast de principia links bedrijfsgebouwen en rechts de woning van de commandant en een grote graanschuur.
Hoe het afloopt
Nadat het eerste castellum is afgebrand en de Bataafse Opstand is neergeslagen wordt een geheel nieuw castellum van de grond af herbouwd. Dit castellum is groter dan het eerste exemplaar. Het Cohors VI Breucorum is het nieuwe garnizoen dat tot ongeveer het jaar 120 hier gelegerd blijft en er ontstaat een vicus. In dit kampdorp wonen gezinnen van de soldaten, ambachtslieden en handelaren. Wie daarna in het castellum verblijft is niet bekend, wel zijn er aanwijzingen dat het om troepen uit de Donaulanden gaat.
Het derde castellum wordt vanaf 160 in steen gebouwd. Er is aan het begin van de derde eeuw een grotere renovatie. Daarna is er weinig teruggevonden door archeologen, deels omdat de grond is afgegraven en deels omdat het castellum mogelijk geen vaste bemanning meer had. Het Romeinse leger heeft in ieder geval ergens rond 270-275 alle castella langs de Limes verlaten.
