Franken en Romeinen
Rond het midden van de derde eeuw ontstaan de Franken als ‘volk’. Verschillende groepen Germanen verenigen zich en vestigen zich steeds vaker binnen de grenzen van het Romeinse Rijk. Aan het einde van de vijfde eeuw is het nieuwe Frankische Rijk een gebied dat voorheen tot Gallia Belgica, Germania Inferior en het vrije Germania behoorde.
Als de Limesgrens rond het jaar 270 door het Romeinse leger wordt verlaten, wordt het vacuüm opgevuld door groepen Germanen. Deze groepen hebben al veel langer contact met de Romeinen. Soms omdat zij geen Romeins bestuur willen en zich verzetten en soms omdat zij handels- en andere verdragen hebben. Dit nieuwe volk wordt door de Romeinen Franken genoemd.
Nu is het zo dat een deel van deze Franken zich vooral vestigt in het oosten en het zuiden van het huidige Nederland en in België. Zij bewonen de Scheldemonding en het woongebied van de Bataven. Dit betekent dat zij niet langs de Nederlandse Noordzeekust en de grote veengebieden te vinden zijn. Dat gebied is na het verlaten van de Rijn-Limesgrens ontvolkt en wordt vanaf eind vijfde eeuw bewoond door de Friezen, een geheel nieuw volk. Dit Friese koninkrijk buigt uiteindelijk in 734 het hoofd voor het grote Frankische Rijk van hofmeier Karel Martel.
Franken als Romeinse bondgenoten
De nieuwe Frankische bewoners nemen de plaats in van de vertrokken Romeinen langs een groot deel van de Limes. Zij worden bondgenoten van de Romeinen en beschermen de noordelijke grensgebieden tegen opdringerige ‘andere’ Germanen. De Romeinse castella langs de Rijn en de Waal-Maascombinatie worden echter wel degelijk nog steeds mondjesmaat door het Romeinse leger gebruikt, tot ver in de vijfde eeuw.
Nieuw woongebied
Het is niet alleen het Romeinse leger dat halverwege de derde eeuw grotendeels vertrekt, het zijn ook de burgers die voor en met het leger werken en de families van soldaten. In totaal gaat ongeveer twee derde van de bevolking weg. Dit maakt het voor de Franken dan ook gemakkelijk om het nieuwe woongebied in te nemen. Hun machtscentrum schuift in de vierde en vijfde eeuw naar het zuiden van België, waar zij de Romeinse infrastructuur overnemen.
Heilige Roomse Rijk
Het Romeinse Rijk is eind vierde eeuw gesplitst in een oostelijk en een westelijk deel. De laatste West-Romeinse keizer is in 476 afgezet door een Germaanse opvolger. Het gebied waar de Franken dan wonen, aan het einde van de vijfde eeuw, is het begin van het Heilige Roomse Rijk van Karel de Grote dat begin negende eeuw haar hoogtepunt bereikt. In principe veroveren de Franken uiteindelijk voor een groot deel het grondgebied van het West-Romeinse Rijk.
Kaart: het Frankische Rijk (bron: Frankish Empire 481-814 CC BY-SA 3.0)
