Bouwinscriptie voor keizer Septimius Severus

Als een Romeinse keizer een lange reis door zijn provincies onderneemt, heeft deze reis ook altijd het karakter van een inspectietocht. Zowel keizer Trajanus (voor het jaar 100) als keizer Hadrianus (voor het jaar 125) geven bijvoorbeeld opdracht om een goede weg langs de Rijnroute aan te leggen. Keizer Septimius Severus geeft rond 208 het bevel om Limesforten te renoveren.

Er zijn twee inscripties die hierop wijzen die redelijk gaaf bewaard zijn gebleven. De ene steen met inscriptie is in 1818 als legaat uit een erfenis aan het RMO Leiden geschonken. Deze is waarschijnlijk afkomstig van castellum Matilo in Leiden-Roomburg. De andere inscriptie staat op een in 1998-1999 opgegraven poortsteen, die is gevonden tijdens een grootschalig archeologisch onderzoek in het Alphense stadshart. Deze poortsteen hoort bij de zuidelijke poort van castellum Albaniana. Beide inscripties noemen de naam van dezelfde officier of gouverneur, Venedius Rufus.

Stenen castellum

Castellum Albaniana is na het jaar 160 herbouwd in steen. Voorheen was het castellum van hout en leem met een aantal stenen elementen. Het stenen fort is het derde fort op dezelfde plek. Het eerste castellum is vanaf de winter van 40-41 gebouwd. Dit is afgebrand tijdens de Bataafse Opstand. Vanaf het jaar 70 is een tweede castellum op dezelfde locatie gebouwd. Dit fort was groter en er kwam een vast garnizoen: Cohort VI Breucorum. Het derde en laatste castellum van steen heeft ongeveer dezelfde maat als het eerste fort.

Poortsteen

De zuidelijke poort van castellum Albaniana is voor een deel bewaard gebleven. De poortsteen is gevonden tijdens graafwerkzaamheden en is helaas in stukken gebroken. Uit de inscriptie blijkt dat keizer Septimius Severus wil dat de stenen poorten en verdedigingswerken van castellum Albaniana worden hersteld.

Behalve de steen met bouwinscriptie zijn ook een halfzuil en een blok met een nis gevonden. Er lagen echter vooral veel grote brokken tufsteen, tot 1.20 meter lengte, waarvan sommige waren voorzien van geprofileerde lijsten, wolfsgaten en v-vormige inkepingen voor klampen.

Vertaling van de Latijnse tekst

Opgravingsleider Prof. J.K. Haalebos heeft de Latijnse inscriptie naar het Nederlands vertaald. Zijn vertaling luidt:

‘Keizer L. Septimius Severus Pius Pertinax Augustus, Opperpriester, bekleed met de macht van een volkstribuun etc., Vader der Vaderlands heeft met hulp van gedetacheerde soldaten van het Eerste Legioen voor de Cohors III Praetoria de muur met de poorten die van ouderdom ineengestort was, vanaf de grond herbouwd onder het gouverneurschap van Venedius Rufus.’

Foto boven: bouwinscriptie voor keizer Septimius Severus, van de zuidelijke poort van castellum Albaniana (in Archeologiehuis Alphen aan den Rijn)

Foto onder: bouwinscriptie voor keizer Septimius Severus, vermoedelijk van castellum Matilo (Leiden Roomburg). Bron: Rijksmuseum van Oudheden Leiden (CC BY 4.0)