Basilica
Een Romeinse basilica is in principe een grote hal. Het is de Romeinse opvolger van de Griekse stoa, een markthal. De hal kan uit een grote ruimte bestaan of door zuilen zijn verdeeld in een hoger middenschip met lagere zijbeuken. De basilica maakt vaak onderdeel uit van een groter complex.
De Romeinen hebben het idee van de Griekse stoa, een markthal in een zuilengang, gekopieerd. Een vrijstaande zuilengang is echter geen Romeins type bouwwerk. De Romeinse zuilengang, de porticus, is een voorruimte van een gebouw. De basilica is een aan alle zijden gesloten hal en staat als markthal aan een forum. De hal is vaak voorzien van een absis.
Een basilica wordt echter ook ingezet als ruimte voor bijeenkomsten. Het kan bijvoorbeeld gaan om een audiëntiezaal of om een onderdeel van de militaire principia, het hoofdkwartier van een castellum of castrum. De absis is aan de korte zijde tegenover de ingang of soms, eveneens tegenover een ingang, aan een lange zijde gebouwd.
Stoa
De Griekse stoa is een vrijstaande zuilengang met een lange open zijde, een lange gesloten zijde en twee gesloten korte zijden. De stoa is als markthal gebruikt, vaak met een rij winkels aan de gesloten lange zijde.
Absis
De absis is een aanbouw aan een korte zijde tegenover de ingang of soms een aangebouwde grote nis in het midden van een lange zijde. Een absis heeft niet altijd een halfronde plattegrond, maar kan ook rechthoekig zijn. In een basilica is de absis oorspronkelijk bedoeld voor de rechtspraak. In een militaire context is de absis in gebruik als vaandelheiligdom.
Schip met zijbeuken
De basilica kan een grote rechthoekige hal zijn. Maar deze kan ook worden verdeeld door zuilengangen in drie ruimten. Dan is er sprake van een schip met twee zijbeuken. Daarbij is het middenschip hoger dan de zijbeuken.
Vroegchristelijke traditie
De basilica is in de vroegchristelijke periode ‘geadopteerd’ als ideale vorm voor een kerkgebouw. De absis wordt dan gebruikt als bisschopszetel. De vroegchristelijke vormentaal en symboliek is geënt op die van de Romeinse keizers.
Basilica in Trier
De grootste nog bestaande Romeinse basilica in het noordwesten van het Romeinse Rijk staat in Trier, het Romeinse Augusta Treverorum, de hoofdstad van Gallia Belgica. Het gaat om een in opdracht van keizer Constantijn (306-337) gebouwde troonzaal in het keizerlijk paleis. Trier is aan het begin van de vierde eeuw de hoofdstad van het West-Romeinse Rijk.
De basilica in Trier is in de loop der eeuwen zwaar verbouwd en zwaar beschadigd. Na een bombardement in 1944 is het gebouw min of meer opnieuw opgebouwd. De oorspronkelijke Romeinse resten zijn het fundament, de absis, de westwand en delen van de zuidwand. De basilica meet 69,8 x 27,2 bij een oorspronkelijke hoogte van ongeveer 30 meter.
Foto: Basilica van Constantijn in Trier na een zware restauratie in de jaren ’50 om de schade van WO II-bombardementen te herstellen (Kleon3 CC BY-SA 4.0)
